«Τις πταίει;». Φταίει ο Βενιζέλος που ανέλαβε ένα τόσο τολμηρό εγχείρημα… Φταίνε οι αντίπαλοι του Βενιζέλου που συνέχισαν τον πόλεμο, …που έφεραν τον βασιλιά... Φταίνε οι δυτικοί σύμμαχοι που μας χρησιμοποίησαν όσο χρειάζονταν τον ελληνικό στρατό για τα δικά τους συμφέροντα (Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές, Ο.Ε.Δ.Β.Ε., 1991, Γ Λυκείου, γ΄ και δ΄ Δέσμη, σελ:399-403). Αυτό το κείμενο μου ήρθε στο μυαλό όταν άρχισα να διαβάζω το βιβλίο του κυρίου Τζανακάρη, «Εάλω η Σμύρνη, Δακρυσμένη Μικρασία, 1919 – 1922».
Θυμάμαι προσπαθούσα μέσα στο άγχος των πανελληνίων να δώσω την δική μου εξήγηση για την καταστροφή. Πολλά βιβλία με ιστορίες από την Σμύρνη, μυθιστορήματα, ιστορικά βιβλία, βιογραφίες. Βιβλία μέσα από τα οποία προσπαθούσα να καταλάβω το γιατί. Για αυτό και όταν είδα το καινούργιο βιβλίο του κυρίου Τζανακάρη, «Εάλω η Σμύρνη. Δακρυσμένη Μικρασία, 1919 – 1922» δεν υπήρχε περίπτωση να μην το διαβάσω. Ειδικά όταν πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο έγραψε ένας από τους ξεχωριστούς δημοσιογράφους, τον κύριο Βασίλη Τζανακάρη. Η απάντηση; 100 χρόνια μετά δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση. Έφταιξαν ο καθένας χωριστά και όλα μαζί.
Ο κύριος Τζανακάρης με την μοναδική του γραφή κατάφερε να με μεταφέρει «Aπό τις αστραφτερές αίθουσες των Bερσαλιών και το «Παρίσι της ελπίδας» στα ματωμένα χώματα της Mικράς Aσίας, από τη Σμύρνη, την Kωνσταντινούπολη, το Eσκί Σεχίρ, το Aφιόν Kαραχισάρ, την Aλμυρά 'Eρημο και τον Σαγγάριο στην άγνωστη Eλλάδα της καθημερινότητας, της ξεγνοιασιάς, του μεροκάματου, της ανέχειας, της ελπίδας. Aπό τα «ωσαννά» και το «ευλογημένος ο ερχόμενος» στην εναγώνια κραυγή «Γιουνανλάρ γκελίορλαρ» (έρχονται οι 'Eλληνες) και από την τελευταία λειτουργία του Xρυσόστομου στην οδοιπορούσα ρωμιοσύνη της προσφυγιάς» (οπισθόφυλλο).
Από την πρώτη σελίδα ένοιωσα ότι ήμουν μαζί με τον Βενιζέλο στις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη των Σεβρών, στην προκυμαία της Σμύρνης κατά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού, στο γραφείο του Γούναρη όταν αποφάσιζε τη μετέπειτα πολιτική στην περιοχή της Σμύρνης, στα πεδία της μάχης όταν το μέτωπο κατέρεαιε. Και ήταν τόσο ζωντανά όλα αυτά που με έκαναν να λέω «Γιατί εκλογές; Γιατί να μείνουμε απροστάτευτοι;», «Γιατί αποφασίζετε να πάτε προς Κωνσταντινούπολη;», «Μα καλά δεν βλέπετε τι γίνεται; Δεν βλέπετε την καταστροφή;» και εκεί να γεμίζουν τα μάτια σου δάκρυα. Η Ιστορία μέσα από το βιβλίο του κυρίου Τζανακάρη «ζωντανεύει».
Με το μοναδικό αυτό χαρακτηριστικό, να παραθέτει την Ιστορία, να μεταφέρει όλες τις διπλωματικές συζητήσεις σε γραφεία πολιτικών, να παρουσιάζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των στρατηγών, χωρίς να κουράζει και χωρίς να νοιώθεις ότι διαβάζεις πρακτικά συζητήσεων και μία απλή παράθεση γεγονότων, ο κύριος Τζανακάρης μας δίνει την ευκαιρία να βιώσουμε το έπος της Μικρασιατικής εκστρατείας. Να νοιώσουμε την χαρά αλλά και την αγωνία των Ελλήνων, να κατανοήσουμε όσο γίνεται την πολιτική των Βενιζέλου, Γούναρη, Θεοτόκη, Κωνσταντίνο, τις στρατηγικές αποφάσεις του Χατζανέστη, να δούμε γιατί οι Τούρκοι είχαν τόσο μίσος εναντίον μας, να αντιληφθούμε την «εκμετάλλευση» των πόθων μας για την Μεγάλη Ιδέα από τους Συμμάχους.
Αντικειμενικός και δίκαιος, παρουσιάζοντας τα λάθη και των δύο πλευρών (ελληνικής και τούρκικης), τις υπερβολές στην άσκηση εξουσίας και από τον ελληνικό στρατό, αλλά και τις κτηνωδίες των Τούρκων, την απάθεια των Μεγάλων Δυνάμεων, έχοντας την αίσθηση ότι διαβάζεις μία αρχαία τραγωδία όταν βλέπεις την χαρά των Ελλήνων κατά την απόβαση του ελληνικού στρατου και εσύ ξέρεις ποιο θα είναι το τέλος, ο κύριος Τζανακάρης μας προσφέρει ένα βιβλίο που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα και μέσα από αυτό ο καθένας μπορεί να κατασταλάξει στα δικά του συμπεράσματα.
